چراغ به دل به ستم

  چراغ دل به ستم،چراغ دل به ستم

جه زه ل،دل وه مه یل وه فای تو به ستم

باده ی عه شقی تون من په نه ش مه ستم

وه ردام جه دامان ئی دونیا،ده ستم

دل گیروده ی دام،زولفی تو که ردم

په ی خالت،جه مال دونیا ویه ردم

سه ر نیام نه رات،پام که ردن جه سر

رای باده ی عه شقی توم گرته ن نه ور

تیرم بی که مان،شکسته ی که م زور

"په نجایی"عه مرم به رمه شو نه هور

نه زوری بازوو،نه زینده گانی

نه مایه ی مه تای عه مری جوانی

«صه یدی»هه ر چیش بی،بافتی رای توش که رد

گه ردوون چی رانه هاره نجه روش که رد

شهر هورامان تخت در یک منطقه‌ ی کاملاً کوهستانی واقع شده که توسط کوه‌ های *وَزلی* و *ئاوالان* از سمت شمال غرب و کوه‌ های مرتفع «تخت هورامان» از سمت غرب و کوه سالان (Kosalan) و دره رودخانه‌ ی آب سیروان از سمت شرق احاطه شده است. معماری شهر هورامان پلکانی می‌باشد که در شیب تپه بنا شده است. جمعیت ثابت مردم هورامان در آخرين سرشمارى، 2800 نفر می‌باشد که شامل 640 خوانوار است. شهر هورامان تخت از جمله معدود مناطقی است که بسیاری از مراسم و آیین‌ های سنتی را در خود پرورانده است. اغلب رسم‌ ها و آیین‌ های سنتی شهر هورامان تخت برگرفته از شخصیت تاریخی–مذهبی «پیرشالیار» است؛ این پیر فرزانه جایگاه ویژه‌ ای در اعتقادات مردم منطقه داشته و هر ساله در ایام مشخصی و به رسم یادبود، مراسمی برپا می‌شود. از جمله‌ی رسم‌ ها و آیین‌ های سنتی شهر هورامان می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1)- رسم خَبر(Xeber )

2)- رسم کوته کوته (Kote Kote)

3)- رسم کلاوروچنی(Kolarochine)

4)- رسم ذبح حیوانات نذری

5)- رسم عروسی پیرشالیار

6)- رسم شه‌و نیشت (شب نشينى)

7)- رسم تربی(tarbi)

8)- رسم کومسا (Komisa)

*رسم خَبر*

این رسم که در روز پنج‌ شنبه‌ ی اولین هفته‌ ی بهمن‌ ماه برگزار می‌شود، در واقع اعلام آمادگی مردم و خبر مراسم عروسی پیرشالیار در هفته‌ی بعد است. پس از اذان عصر،زیروان‌ها(متولیان سنتی مراسم پیرشالیار)،گردوهای باغ وقفی پیرشالیار را که قبلاً گردآوری نموده‌اند را به شیوه‌ای خاص بین مردم شهر تقسیم می‌نمایند. پسربچه‌ های هورامان به صورت داوطلب نزد زیروان رفته و کاسه‌ای که حاوی تعدادی گرد است را دریافت نموده و هر چند نفر از آنها تحت نظارت جوانی که به محله‌ های شهر و خانه‌ های آن آشناست به درب منازل رفته و گردوها را به اهل خانه می‌دهند. در عوض آنها نیز کاسه‌ی بچه‌ها را معمولاً پر آرد نموده تا تحویل زیروان بدهند. این آردها پس از جمع‌آوری توسط زیروان، جهت تهیه‌ی مخارج و همچنین مصرف آن در مراسم عروسی پیرشالیار مورد استفاده واقع می‌شود.

*رسم کوته‌کوته*

پنج روز بعد از مراسم خبر، یعنی در سه شنبه‌ی دومین هفته‌ ی بهمن‌ ماه، هنگام غروب آفتاب رسم کوته‌کوته اجرا می‌شود. مردم شهر که قبلاً خود را جهت برگزاری مراسم آماده نموده‌اند، اقلامی مانند گردو، کیک، شکلات و.. را جهت برپایی این مراسم تهیه می‌نمایند. بچه‌های شهر هورامان اعم از پسر و دختر بعد از غروب آفتاب با در دست داشتن کیسه‌ای روانه‌های کوچه‌ها می‌شوند و با سر دادن آوای کوته‌ کوته، به درب منازل می‌روند. اهالی هر خانه‌ ای با شنیدن صدای بچه‌ها در پشت درخانه‌ شان، اقلامی را که قبلاً آماده نموده‌ اند را بین بچه‌ ها تقسیم می‌ نمایند. به این ترتیب بچه‌ ها همه‌ ی خانه‌ های محله‌ شان را می‌ گردند. در این هنگام فریاد کوته‌ کوته در امام شهر شنیده می‌شود. این مراسم تا حدود ساعت 8 شب به طول می‌انجامد. در ایام گذشته در مراسم کوته‌ کوته بچه‌ ها صورت خود را با زغال سیاه می‌کردند و با بالا کشیدن پاچه‌ ی شلوارشان، چهره‌ ای ترسناک به خود می‌ دادند.

*کلاوروچنی*

در معماری سنتی منطقه‌ی هورامان ،بالای پشت بام هر خانه‌ای روزنه‌ ای تعبیه می‌کردند که کاربردهای مختلفی داشت. در گویش هورامی به این روزنه «روچن» می‌گویند که اسم این مراسم نیز از آن گرفته شده است. رسم کلاوروچنی حدود ساعت 5 صبح روز چهارشنبه‌ی دومین هفته‌ی بهمن ماه، یعنی روز بعد از مراسم کوته کوته برگزار می‌شود و تا ساعت نزدیک 8 صبح که دام‌های نذری ذبح می‌شوند به طول می‌انجامد. در این رسم از مراسم شهر هورامان ، پسربچه‌ ها همراه دختربچه‌ ها شرکت دارند منتها به دلیل زمان برگزارى آن، رده‌ی سنی نسبت به رسم‌های قبلی بالاتر است. بچه‌ها همانند رسم کوته‌ کوته،‌ هوار سر می‌دهند و با فریاد «کلاوروچنی،کلاوروچنی» مردم را از خواب بیدار می‌ نمایند. در گذشته بچه‌ ها به بالای بام خانه‌ها رفته و کلاه یا کاسه‌ ای را با شال از راه روچن به درون خانه‌ ها پایین می‌ فرستادند و آنقدر فریاد کلاوروچنی سر می‌داند تا صاحب خانه بیدار شده و گردو یا مواردی دیگر نظیر کشک،گلابی،آلوچه،خرما و .. را در کلاه یا کیسه‌ شان بریزند. آنها سپس شال را بالا کشیده و به سراغ خانه‌ی بعدی می‌رفتند. امروزه بچه‌ها به روال گذشته فریاد کلاوروچنی سر میدهند ولی به جای پایین فرستادن شال،درب خانه‌ها را می‌زنند که صاحب خانه نیز بیشتر گردو،پفک،کیک،شکلات و ... را در کیسه‌ هایشان‌ می‌ ریزد.

*رسم ذبح دام‌ های نذری*

دام‌ هایی که در طول سال توسط مردم جهت قربانی در مراسم عروسی پیرشالیار نذر شده‌اند، توسط زیروان‌ ها در نزدیکی خانه‌ ی پیرشالیار جمع می‌شوند. پس از ذبح دام‌ ها آنها را به خانه‌ ی پیرشالیار انتقال داده تا قطعه قطعه شده و جهت پخت آش مخصوص این مراسم آماده شوند. پوست، کله و پچه ئ امعاء و احشاء دام‌ها نیز به فقرای شهر داده می‌شود. قسمت اعظم این گوشت‌ ها به صورت قطعات کوچک درآمده و به کسانی که به خانه‌ی پیرشالیار مراجعه می‌ نمایند تا سهم خود را از این گوشت‌ های قربانی دریافت نمایند داده می‌شود. پس از دریافت گوشت توسط اهالی، مردم به میل خود پولی را به زیروان می‌دهند تا صرف خرج مراسم گردد. در مراسم عروسی پیرشالیار که بعد از ظهر همین روز برگزار می‌شود آشی پخت می‌شود به اسم «هلوشین». در خانه‌ ی خود پیرشالیار شش اجاق که سوخت آنها به سنت گذشتگان از هیزم است بار گذاشته می‌شود. موادی که در آش هلوشین مورد استفاده واقع می‌شود عبارتند از گوشت، پیاز، دانه‌ های انار، گندم،‌نخود و نمک. این آش پس از آماده شدن بین مردم توزیع می‌گردد و اهالی از در ورودى مقداری از آن را از زیروان‌ها به عنوان تبرك دریافت می‌ نمایند.

آقای پرویز رستمی متولد 1356 در اورامان تخت سابقه ی فعالیت در عرصه های فرهنگی را به مدت 20 سال در کارنامه ی خود دارد.او فعالیت هنری خود را از سال 1371 با رشته ی نقاشی شروع کرد و 8 سال تلاش شبانه روزی در این رشته ی هنری را در شهرهای مریوان و سنندج سپری کرد و نتیجه ی آن جوایز متعددی را در 6 دوره ی جشنواره ی طراحی و نقاشی غرب کشور ازآن خود کرده و چندین نمایشگاه جمعی و انفرادی را در سطح استان برگزار کرد. از سال 79 تا 81 دوره ی عکاسی را به شیوه ی تجربی و علمی در دفاتر انجمن سینما جوان آموخت،ازسال 81 به بعد وارد عرصه ی مستند سازی در سینما شد و کارش را با فیلم کوتاه کفش در همین سال شروع کرد.

پرویز رستمی در کارنامه ی کاری خود تاکنون فیلم های زیر را تولید کرده است:

1)- آوازی برای رود

2)- آرزوها در برف می میرند

3)- میراث ماندگار

4)- پاچال

5)- مهمان نیایش

6)- سفره ای برای شادی ارواح

7)- آوای شرام

8)- حاشیه نشینان زاگرس

9)- زمستان تنها نیست

10)- آوای سنگ

11)-صیدی

12)- کونه هواران

13)- ملودی سنگ

همچنین در این مدت تصویر برداری چندین فیلم کوتاه و نیمه بلند را در کارنامه ی خود ثبت کرده است .

حضور در جشنواره های داخلی ایران چون سینما حقیقت،فیلم کوتاه تهران،جشنواره ی رشد،رویش،حسنات،نماز و نیایش،آلامتو، بام ایران،ساوالان و کوسالان و کسب جوایزی چون بهترین کارگردانی،بهترین فیلم و بهترین تحقیق و پژوهش از دیگر افتخارات این جوان فرهنگی است.

در عرصه ی بین الملل تاکنون موفق به کسب چندین جایزه ی بین المللی گشته است که از جمله میتوان به جشنواره ی بین المللی دهوک در کردستان عراق و تامپر فنلاند اشاره کرد.

آخرین فیلم آقای رستمی بنام مردی در جاده در بهار سال آینده ساخته می شود.

«اورامان تخت» روستایی با قدمت چند صدساله با فرهنگ و آدابی است که یادگار دوران زردشت است. سرزمین ایرانیان اصیل، مهمان نواز و مهربان. اورامان را «هزار ماسوله» نیز می نامند. این محل اصالت خود را حفظ کرده و در کنار طبیعت زیبای آن،مدنیت و شهرنشینی منطقه، زیبایی خاصی به هزار ماسوله داده است. این مکان در دره شرقی، غربی با سرا شیبی زیاد در شمال کوه های تخت در 63 کیلومتری جنوب مریوان واقع است.خانه های این روستا به طور کلی از سنگ ساخته شدهاند و دارای حالت راه پله مانندند.

سقف خانه ها را با تیرکهایی چوبی می پوشانند. ارتفاعات این منطقه در بهار و تابستان بسیار زیباست و در زمستان بسیار سرد، روستای اورامان تخت یکی از جذابترین مناطق روستایی کردستان است که در کنار چشم اندازهای طبیعی آن،برای آیین مذهبی و قدیمی در پیرشالیار،مردم زیادی سالانه روانه آنجا می شوند. این منطقه با انبوه کوهستانها و دشتهای پهناور خود گیاهان و جانوران متنوعی را در برگرفته که چشم انداز جنگلهای زاگرس،منطقه ای به یادماندنی برای طبیعت دوستان به وجود آورده است.

برخی از این چشم اندازها و جاذبه های گردشگری در اورامان شامل چشم انداز "دربند دزلی" و ارتفاعات و دامنه سرسبز آن،آبشار ملور مناطق پیرامون آن که دارای آبی زلال که حاصل ذوب برفهای ارتفاعات بالا دست آن است، زینت بخش کوههای این منطقه،چشمانداز مزارع پلکانی و معماری سنگی و روستاهای پلکانی شکل است.اورامان در زبان کردی «هورامان» نیز تلفظ می شود که ناحیه ای وسیع و کوهستانی است و تا جنوب استان کردستان را در بر می گیرد. در حقیقت روستای اورامان بخشی از ناحیه اورامان محسوب می شود.

زبان ساکنان این منطقه به هورامی مشهور است. لهجه هورامی یکی از لهجه های مشهور کردی است. از جاذبه های گردشگری هورامان آتشکده های قدیمی موجود در این منطقه است که نشانگر زردشتی بودن ساکنان آن قبل از اسلام است. این روستا پوشیده از درخت گردو، انار، انجیر و توت است، اگر چه شرایط سخت در این منطقه پا بر جاست، ولی ساکنانش هنوز آداب ومنش خود را حفظ کرده اند.

بافت این روستا از لحاظ معماری به صورت پلکانی در شیب تند ساخته شده است و پشت بام منزل پایین به منزله حیاط خانه بالا است.دیوار خانه هایی که در این روستا ساخته شده اند،به صورت خشک چینی یعنی بدون استفاده از ملات و به طور هنرمندانه چیده شده اند. مهمترین مصالح مورد استفاده در بناهای این روستا،سنگ و چوب است. از آنجا که روستای اورامان تخت در زمانهای قدیم مرکز فرمانروایی سلاطین محلی بوده است،این روستا را تخت یعنی پایتخت و مرکز سلطنت نامیده اند. مردم این روستا به زبان کردی اورامی سخن میگویند. اورامان تخت از دیرباز جلوه گاه هنر و تمدن غنی و اصیل کردی بوده است.

در این میان موسیقی جایگاهی ویژه و قابل تامل دارد. «سیاه چمانه چید» و «کنالپل» از مهمترین ترانه ها و نواهای این روستا هستند. پوشاک مردم روستای اورامان تخت مانند دیگر روستاییان کردستان،لباسهای محلی کردی باطرحها و رنگهای زیبا و شاد است. لباس مردان کرد اورامانی از چوخه،پانتول ملکی،شال،دستار و فرنجی تشکیل شده و گاهی نیز جافی، کلینجه،شالکلکه،دستار و پیراهن بلند هم می پوشند. گوره وه بازى(جوراب بازى)،قلقلان، بیلان، گرزه (گرزبازی) و همک و ممک از متداول ترین بازیهای مردم روستای اورامان تخت است. یکی از چشم اندازهای فرهنگی هورامان،جشن پیرشالیار است،گروهی آن را از شخصیت های قبل از اسلام میدانند گروهی آن را بعد از اسلام دانسته و سکونتش را در روستا حدود 900 سال قبل میدانند،درباره وی حکایتی وجود دارد که میگوید: در زمانهای بسیار درو در بخارا پادشاهی زندگی میکرد که دختری داشت به نام «بهارنار خاتون» این دختر کر و لال بود و تمام حکما نتوانسته بودند بیماری او را علاج کنند. از سوی دیگر در منطقه اورامانات کردستان مردی به نام پیرشالیار زندگی می کرد که صاحب کرامات و معجزات بود و شهرتش عالمگیر شده بود چون خبر معجزات پیرشالیار به بخارا میرسد،شاه دخترش را همراه با برادرش بهنام شالیار سیار و عده ای دیگر به منطقه اورامان کردستان می فرستند.

آنها وقتی به نزدیکی روستایی که پیر در آن زندگی میکند میرسند،دختر پادشاه احساس می کند که گوشش شنوایی خود را به دست آورده و صداها را می شنود. از آنجا که پادشاه اعلام کرده بود که هر کس بیماری دخترش را علاج کند میتواند او را به همسری برگزیند،پیرشالیار قبولی میکند و چون از مال دنیا چیزی نداشت،اهالی با کمک هم برای او جشن عروسی برگزار می کنند و هر کدام از طوایف،بخشی از هزینه ها و کارهای این مراسم را به عهده می گیرند.

پیرشالیار قبل از مرگش وصیت میکند تا آخر دنیا مراسم سالگرد عروسی اش را همه ساله برگزار کنند. مراسم باستانی پیرشالیار در 2 زمان متفاوت در سال 15 اردیبهشت و 10بهمن ماه برگزار میشود، مراسم بهاره را کومسا(كوهسارى) میگویند که همزمان با طراوت و سرسبزی اورامان کردستان است و در آن به اجرای دف نوازی و ایراد سخنرانی درباره شخصیت پیرشالیار و توزیع نان محلی (کلیره،گته مه ژگه) میپردازند. مراسم زمستان هر ساله در 10 بهمن ماه به مدت 2 هفته برگزار میشود. اهالی منطقه به این مراسم، عروسی پیر شالیار میگویند. برگزاری این مراسم به عهده متولی آن است که در هر خانواده به صورت موروثی انجام می شود. به هر تقدیر هیچ یک از جاذبه های بهشت کوچک را نمیتوان آنگونه که حقیقت آن است، به وصف آورد.

معمارى اورامانات و سرسبزى این منطقه كوهستانى رویاى پله‌هایى به سمت بهشت را متصور مى‌كند. خانه‌هاى این روستا با سنگ و اغلب به صورت خشكه و به صورت پلكانى ساخته شده است. مردم منطقه معتقدند اورامانات تخت زمانى شهرى بزرگ بوده و مركزیتى خاص داشته به همین دلیل از آن به عنوان تخت یا مركز (حكومت) ناحیه‌اى اورامان یاد مى‌كرده‌اند. به غیر از وضعیت خاص روستا از نظر معمارى، موقعیت چشمه‌هاى پرآب، مراسم خاص و آداب و رسوم و وجود مقبره و مسجد پیرشالیار و به ویژه جمعیت و تعداد سكنه قابل توجه آن نشانگر اهمیت منطقه از زمان ساسانى است.پوشاك كردى آمیزه‌اى از رنگ و نقش است. در كجا و چگونه مى‌توان زیباترین رنگ‌هاى دنیا را در كنار هم دید. لباس مردم اورامانات كردى است. پیش از ورود پارچه و كفش‌هاى خارجى و سایر منسوجات داخلى به استان كردستان، بیشتر پارچه‌ها و پاى افزار مورد نیاز آنها توسط بافندگان و دوزندگان محلى بافته و ساخته مى‌شده است.

ساخت پاى افزار «گیوه» یا «گلاش» یا «كالى» بر عهده اوراماناتى‌ها و مردم و آبادى‌هاى هجیع، نودشه، بوده و بافت را مردم آبادى‌هاى نوسود شهرستان پاوه بر عهده داشته‌اند. جولایى، بافت، پارچه و انواع منسوجات مانند بوزو، ربال، جاجیم، بره بوشمین، موج، جوراب، دستكش، زنگال و كلاء انواع دستبافت‌هاى این منطقه هستند.

مردان كرد اورامانى چوخه، پانتول، ملكى شال، دستار، فرنجى و كله بال و زنان آن جانى، كلنجه، شال، كلاه و كلله مى‌پوشند. انواع این لباس‌ها با زیورآلات مختلف تزئین شده‌اند و رنگارنگ هستند. قارچ، كرفس، كنگر، ریواس، خوژه، پنیر، شیر، عسل، گردو، انجیر موادغذایى این منطقه را تشكیل مى‌دهند.

پلو، «دوغه وا» یا آش دوغ، ساوار، گردول، ترخینه، دوختنیا آش گزنه، هتیمچه با گوشت گوسفند، شدروا، گرما، رشته پلو، رشته رون یك آبه، پرشین، شلغم ترش، و كلانه، از غذاهاى اورامانى است. از تولیدات هنرهاى سنتى مثل گلیم، سجاده، نمد، سبد، گیوه بهعنوان سوغات این محل نام برد. اما دلیل دیگرى به غیر از درمان و سیاحت در یك منطقه سنتى براى سفر وجود دارد. میراث فرهنگى و كهن ایران زمین مى‌تواند دلیلى براى كشش مسافران به شهر‌هاى مختلف باشد. هخامنشیان و شكوه شان زبانزد و مایه افتخار ایرانیان است.